پروژه مطالعه طولی کودکی در ایران
بی‌تردید یکی از عمده‌ترین مسائل تعلیم و تربیت، تشخیص و بررسی سیر تحول و تغییر ویژگی‌ها، توانایی‌ها، مهارت‌ها و تفاوت‌های فردی کودکان است؛ به گونه‌ای که بر پایه آن بتوان از یک سو، به تدوین و کاربرد شیوه‌ها و فنون آموزشی مناسب با توانش‌ها پرداخت و از سوی دیگر، زمینه لازم را برای هدایت و راهنمایی تحصیلی و حرفه‌ای فراهم آورد.
پژوهش‌ها نشان داده‌است دوره حساس رشد مهارت‌های کودک تا قبل از ۴سالگی است. در این دوران ۷۰۰ ارتباط نورونی در هر دقیقه شکل می‌گیرد.
پرفسور هکمن، دارنده جایزه نوبل اقتصاد در سال ۲۰۰۰، معتقد است سرمایه‌گذاری در سال‌های اولیه کودکی پربازگشت‌ترین سرمایه‌گذاری است و موجب ارتقای سلامت، کاهش هزینه‌های عمومی، کاهش اُفت تحصیلی، افزایش قابلیت و کارایی افراد، افزایش مهارت‌های اجتماعی و عاطفی، توانمندی اقتصادی و کاهش نابرابری‌های اجتماعی می‌شود.
علاوه بر این که دوره حساس رشد کودک پیش از دبستان است؛ تاثیر برخی عوامل بر آن از جمله تاثیر تربیت رسمی و غیررسمی در دوره طفولیت و نوجوانی، تاثیرات بلندمدت دارد و نمی‌توان بلافاصله پس از انجام یک مداخله آموزشی و یا روان‌شناختی تاثیر آن را جست‌وجو کرد؛ از این رو ضروری است پژوهش‌هایی انجام شود که این‌گونه اثرات را در طول زمان بررسی کند و با لحاظ‌کردن عوامل متنوع محیطی و حتی ژنتیکی، تاثیر خالص مداخله‌ها و محیط‌های رشد را مطالعه کند. این‌گونه مطالعات که در علوم‌اجتماعی و انسانی اصطلاحا مطالعات طولی نام دارد، در کشورمان به ندرت انجام شده و در برخی حوزه‌ها (دست‌کم در حوزه تعلیم و تربیت) شاید بتوان گفت که به گونه نظام‌دار و انجام‌نشده‌است. این در حالی است که هم ماهیت تاثیر تعلیم و تربیت بلندمدت است و هم طی چهار دهه گذشته، در جوامع علمی بین‌المللی و نیز مراکز پژوهشی و دانشگاهی کشورهای مختلف، حوزه مطالعات طولی توسعه چشم‌گیری یافته.
«پروژه کودکی در ایران، مطالعه طولی رشد و بالیدن کودکان ایرانی» نخستین مطالعه طولی همه‌جانبه و نظام‌دار است که ساحت‌های مختلف رشدی را دربرمی‌گیرد؛ در سال ۱۳۹۲ پس از یک مطالعه مقدماتی توسط موسسه هم‌نوا و با همکاری دانشگاه تربیت مدرس آغاز گردید و با نام لاتین «LSIC» در انجمن بین‌المللی مطالعات طولی ثبت شد.
نگاه این مطالعه به مدل رشد کودکان نگاهی بوم‌‌شناختی است که در واقع چارچوب نظری این مطالعه را تشکیل می‌دهد و در آن رشد و بالندگی فرد تابعی از تعامل گوناگون و پیچیده طیف وسیعی از عوامل در نظر گرفته می‌شود. عواملی که از ویژگی‌های کودک، مدرسه، خانه، مجله، جامعه، رسانه و مانند این‌ها سرچشمه می‌گیرد و از سوی دیگر، هریک از محیط‌های رشد ممکن است برحوزه‌های مختلف تحولی تأثیرهای متفاوتی بگذارد.
بدین ترتیب در این مطالعه دو بعد مهم مطالعات مربوط به کودک مورد بررسی قرار گرفت. نخستین بعد ویژگی‌های فردی و جمعیت‌شناختی و نیز بافتارهای رشد و تحول (مثلا خانه، پیش‌دبستانی و دبستان).
دومین بعد ویژگی‌های رشدی و تحولی کودکان در حوزه‌های مختلف جسمانی، شناختی، هیجانی-عاطفی، اجتماعی، اخلاقی-معنوی، فرهنگی، اقتصادی، هنری و زیستی بود. از سوی دیگر، در این مطالعه تلاش شده تا ارتباط بین این دو بعد تبیین و از این طریق گستره و کیفیت عوامل متنوع مؤثر بر یادگیری و کیفیت زندگی کودکان بررسی شود.
اهداف پژوهش
هدف‌های این مطالعه را می‌توان در دو طبقه کلی هدف‌های بنیادین و کاربردی تعیین کرد:
هدف‌های بنیادین
- شناسایی و تبیین الگوی نظری رشد و تحول در ساخت‌های مختلف جسمانی، شناختی، هیجانی-عاطفی، اجتماعی، اخلاقی-معنوی، فرهنگی، اقتصادی و زیستی به منظور ارتقای کیفیت زندگی کودکان ایرانی
- شناسایی و تبیین فرایند و چگونگی رشد کودکان ایرانی
- شناسایی و تعیین عوامل مختلف محیطی، اجتماعی، آموزشی، خانوادگی بر فرایند و الگوی رشد و تحول کودکان
- شناسایی و تبیین تفاوت الگو و فرایند رشد در خرده‌فرهنگ‌ها و مناطق مختلف کشور به منظور تدوین سیاست‌ها و خط مشی‌های آموزشی، پرورشی، اجتماعی، خانوادگی و مانند آن‌ها
- فراهم‌آوردن استانداردهای استانی، منطقه‌ای و ملی برای ویژگی‌های مختلف تحولی کودکان
هدف‌های کاربردی
- توسعه و رواسازی ابزارهای اندازه‌گیری ویژگی‌های مختلف کودک و نیز ارزیابی محیط‌های مختلف یادگیری (خانه، مهدکودک، مدرسه و…)
- انطباق و هنجاریابی ابزارهای اندازه‌گیری خارجی با فرهنگ ایرانی
- فراهم‌آوردن زمینه و اطلاعات لازم به منظور ارائه خدمات تخصصی و مشاوره‌ای در زمینه ابزارها و آزمون‌های تحولی کودکی به مراکز و نهادهای آموزشی و پژوهشی کشور
- فراهم‌آوردن زمینه‌ها و داده‌های معتبر و اصیل برای دانشجویان، استادان و پژوهشگران مختلف به منظور مطالعه جنبه‌های مختلف رشد و تحول کودکی و تاثیر محیط‌های یادگیری
- ارتباط با انجمن‌های بین‌المللی مطالعات طولی و انجام مطالعه‌های تطبیقی در شبکه مطالعات طولی دنیا
پرسش‌های پژوهش
برخی پرسش‌های کلیدی که ضرورت دارد تصمیم‌گیران تعلیم و تربیت کشور پاسخ آن‌ها را با شواهد پژوهشی معتبر بدانند تا از آن طریق به تدوین خط‌مشی‌ها و سیاست‌های مختلف آموزشی، روانی اجتماعی و… بپردازند؛ به شرخ زیر است.
- فرایند و الگوی رشد کودکان ایرانی چگونه است؟
- ویژگی‌های تحولی در ساحت‌های مختلف جسمانی، شناختی، هیجانی-عاطفی، اجتماعی، اخلاقی-معنوی، فرهنگی، اقتصادی و زیستی در دوره‌های مختلف سنی چه تغییراتی می‌کند؟
- تربیت اوان کودکی و کیفیت مهدکودک و مراکز پیش از دبستان چه تاثیراتی بر رشد انسان در حوزه‌های مختلف شناختی، اجتماعی، عاطفی، جسمانی و…در بزرگسالی دارد؟
- محیط خانواده، اجتماع و رسانه چه تاثیری بر فرایند و الگوی تحول کودکان دارد؟
- حضور در دبستان‌های مختلف (دولتی، غیرانتفاعی، دینی و…) چه تاثیری بر رشد بزرگسالی دارد؟
- تاثیر تغییرات نظام آموزشی و طرح‌های مداخله‌ای ملی در بلندمدت چه تاثیراتی بر زندگی شخصی، حرفه‌ای و اجتماعی افراد دارد؟
محصولات این مطالعه
- ثبت بیش از ۲۰۰۰ رکورد برای کودکان در دو موج تولیدِ داده
- تولید ۱۹نسخه سند توجیهی مبانی نظری و اندازه‌گیری ساحت‌های رشد
- ۱۴ مجموعه آزمون و دستورالعمل اجرا
- دو نسخه فرهنگ‌نامه و راهنمای کاربر
- دو نسخه گزارش تفصیلی از دو موج پروژه
تفاهم‌نامه‌ها
- مطالعه طولي نپس آلمان
- دانشگاه شهيد باهنر كرمان
- دانشگاه آزاد زرند
- مركز بازيهاي رايانه اي دانشگاه اصفهان
- پژوهشكده مغز و علوم شناختي دانشگاه شهيد بهشتي
- دانشكده خليج فارس بوشهر
- تفاهم نامه سه جانبه با وزارت فناوري اطلاعات، وزارت كار و رفاه اجتماعي و يونيدو در استان كردستان
- تفاهم نامه سه جانبه با وزارت فناوري اطلاعات، وزارت كار و رفاه اجتماعي و يونيدو در استان مازندران
ارائه‌ها
این مطالعه و نتایج آن برای خیلی از سازمان‌ها و دانشگاه‌ها معرفی و ارائه شد که عبارتند از:
معرفي مطالعه در دانشگاه بمبرگ، كشور آلمان
اولين كنفرانس ملي بازي هاي رايانه اي؛ فرصت ها و چالش ها
به همراه ارائه ۵مقاله با عناوين:
معرفی مطالعه «كودكی در ايران: مطالعه طولی رشد كودكان ايرانی»
بازی‌های رايانه‌ای و ويژگی‌های اجتماعی-هيجانی كودكان پيش‌دبستانی
بازی‌های رايانه‌ای و توانشهای ذهنی در كودكان ايرانی
بازي‌هاب رايانه‌ای و محيط يادگيری خانه در كودكان
بـازي‌های رايانه‌ای و رشد زبان
چهارمين سمينار سراسری آموزش و سلامت كودكان پيش‌دبستانی
ارزيابی كيفيت مهدكودك‌ها و مراكز پيش‌دبستانی: يك مطالعه روان‌سنجي و توصيفی
معرفي مطالعه در پژوهشكده علوم‌شناختی و مغز دانشگاه شهيد بهشتی
كنفرانس بين المللي سالانه مطالعات طولي و گستره زندگي دانشگاه بمبرگ آلمان
ارائه مقاله‌ای با عنوان: Examining the Psychometric Properties of the Persian Early Childhood Environment Rating Scale‐Revised (ECERS‐R) Using Rasch Rating Scale
دومين همايش دوسالانه ادبيات كودك و مطالعات كودكی
ارائه پنج مقاله با عناوين:
كتاب، ابزار ديجيتال و بازی‌های رايانه‌ای: تعامل يا تقابل
كتاب و محيط يادگيری خانه برای كودكان: يك مطالعه توصيفی
كتابخانه در خانواده‌ای ايرانی: نقش ويژگي‌های كودك و خانواده
علاقه به مطالعه در كودكان: نقش خانواده و محيط سوادآموزی خانه
شيوه و مولفه‌های كتابخواني مادر برای كودك: يك مطالعه تكليف‌محور
معرفی مطالعه دانشگاه گوتنبرگ، كشور سوئد
نوزدهمين كنفرانس بين المللي اكرز در اسپانيا
مقايسه ويژگي‌های روان‌سنجي نسخه‌های فارسی و آلمانی مقياس درجه‌بندی محيط‌های يادگيری كودكان پيش از دبستان، نسخه بازنگری‌شده (اكرز-آر) با استفاده از تحليل راش
ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی ايران (ارديبهشت ماه۱۳۹۶)
شبكه دو سيما برنامه عصر خانواده
وزارت آموزش و پرورش (خرداد ماه ۱۳۹۶)
سومين كنفرانس ملی و اولين كنفرانس بين‌المللي بازی‌های رايانه‌ای؛ فرصت‌ها و چالش‌ها (بهمن‌ماه ۱۳۹۶)
یک نمونه از محتوای استخراج شده از اسناد مربوط به این مطالعه در این مقاله قابل مشاهده است. همچنین می‌توانید از خلاصه معرفی این مطالعه برای مرور اجمالی آن استفاده کنید.
